Sivrisineklerin İnsanları Nasıl Seçtiği: Gözle Görülen ve Görünmeyen Sinyaller
Sıcak yaz akşamlarının vazgeçilmez “misafirleri” olarak bilinen sivrisinekler, bazılarımız için sadece can sıkıcı bir ısırıkla geçiştirilebilirken, diğerlerinin geceyi cehenneme çeviren bir soruna dönüşebilir. Sivrisineklerin kimleri seçtiğini ve neden bazı insanları daha fazla hedef aldığını anlamak için yapılan araştırmalar, bu küçük böceklerin seçimlerini belirleyen bir dizi etkenin olduğunu gösteriyor.
Florida Üniversitesi’nden tıbbi böcekbilimci Jonathan Day’in 40 yıldan fazla süredir sivrisinekler üzerine yaptığı araştırmalar, bu kan emici yaratıkların seçimlerinin temelde iki büyük kategoriye ayrıldığını gösteriyor: gözle görülen sinyaller ve görünmeyen kimyasal sinyaller.
Birçok sivrisinek türü, yumurtlamak için proteine ihtiyaç duyar, bu nedenle dişi sivrisinekler kan emerken, erkekler bitki nektarlarından beslenirler. Day’e göre, dişi sivrisinekler, potansiyel kan kaynaklarını hızlı ve etkin bir şekilde tespit edebilmek için evrimleşerek bazı özellikler geliştirmişlerdir.
Sivrisinekler, omurgalılardan salınan karbondioksitin varlığını özellikle duyarlı bir şekilde algılarlar. Metrelerce öteden karbondioksit izleri takip edebilirler. Bu, avlarını bulmalarına yardımcı olan önemli bir görsel sinyaldir.
Ancak işin içine cansız nesneler de girer. Arabalar, tekneler, uçaklar, trenler gibi nesneler de karbondioksit salgılarlar. Sivrisinekler, canlılardan salgılanan diğer kokuları takip ederek bu farkı ayırt ederler.
Son araştırmalar, sivrisineklerin birden fazla yolla koku aldığını göstermektedir. Örneğin, nefes alma veya hareket etme, laktik asit, amonyak ve yağlı asitlerin salgılanmasını artırır, ve dişi sivrisinekler bu kokuları bir işaret olarak kullanır. Sivrisinekler, genellikle hızlı metabolizmaya sahip kişilere daha fazla çekildiği bilinmektedir. Metabolizma hızı genetik olarak değişebilir, ancak fiziksel aktivite de bu hızı artırabilir. Bu nedenle alkol tüketimi, spor yapanlar ve hamilelerin sivrisineklere daha fazla çekici gelebileceği tahmin edilmektedir.
Bunun yanı sıra, bazı insanların doğal vücut kokuları da sivrisineklere cazip gelebilir. Örneğin, ayak kokusundaki belirli bileşenlerin sivrisinekleri çektiği bilinmektedir.
Gündüzleri veya şafak vakti ve günbatımında aktif olan sivrisinekler, görsel işaretleri de kurban seçiminde kullanır. Yere yakın uçan sivrisinekler, potansiyel kurbanlarını ufka karşı görebilirler. Koyu renkler sivrisinekler için daha belirgin görünürken, açık renkler ortama karışır. Bu nedenle giydiğiniz kıyafetlerin rengi, sivrisineklerin sizi seçmesinde etkili bir faktör olabilir. Özellikle su kenarındaki bir geziden sonra dönen birçok ısırık vakası, sivrisineklerin su yüzeyindeki siluetleri algılayabilmesi nedeniyle olabilir.
Ancak unutulmaması gereken bir şey var: Sivrisinekler her zaman kişisel tercihlere göre hareket etmezler. Kimi insanlar sivrisineğin vızıltısını işittiği anda deliye dönerken, diğerleri ısırıldıklarının bile farkına varmazlar. Ve bazı sivrisinek türleri, belirli vücut bölgelerinden beslenmeye uzmanlaşmıştır. Örneğin, Aedes aegypti türü sivrisinek, genellikle fark edilmesi zor olan ayak bileklerine odaklanır.
Sonuç olarak, sivrisineklerin kurban seçiminde gözle görülen ve görünmeyen sinyallerin bir kombinasyonunu kullandığı anlaşılmaktadır. Kimi insanlar daha fazla ısırık alırken, diğerleri sivrisineklerin radarından bile çıkmazlar. Bu konuda daha fazla araştırma yapılması, sivrisineklerin davranışlarını daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir ve belki de daha etkili sivrisinek savunma yöntemlerinin geliştirilmesine katkı sağlayabilir.
Koku reseptörünün sivrisineklerin hedefini belirlemesinde pek bir etkisi olmadığını fark eden bilim insanları, “Bu bilgi sayesinde sivrisineklere karşı bir sprey geliştirilebilir ya da yeni bir savunma mekanizması oluşturulabilir” yorumunu yaptı.
