Bipolar bozukluk, ruh halinin iki zıt uçta gidip geldiği bir psikiyatrik rahatsızlık olarak bilinir. Eskiden “mani-depresyon” olarak adlandırılan bu hastalık, bireylerin yaşamlarını ve ilişkilerini derinden etkileyebilir. Bipolar bozukluğun temel özelliği, mani ve depresyon dönemleri arasında gidip gelmesidir. Bu yazıda, bipolar bozukluğu anlamaya ve destek olmaya odaklanacağız.
Bipolar bozukluk, kronik olarak meydana gelen mani veya hipomani ataklarının depresyonla dönüşümlü olarak ortaya çıkmasıyla karakterize edilir.
Manik dönemler, aşırı yüksek enerji, düşünce hızının artması, aşırı özgüven, hızlı konuşma ve riskli davranışlar gibi belirtilerle karakterizedir. Bu dönemde hastada abartılı önemli düşünceler veya ayağı yere basmayan projeler, kendini olduğundan çok daha yüksekte hissetme, büyüklük düşünceleri, düşüncelerin hastanın zihninde adeta yarışması, kendini aşırı enerjik hissetme, uyku gereksiniminde azalma, hatta uyku gereksinimini inkar etme, sonuçlarını düşünmeden heyecanlı veya eğlenceli faaliyetlere kalkışmak (çok fazla para harcama, aşırı hızlı araba kullanma) görülen belirtilere örnektir Depresif dönemler ise düşük enerji, umutsuzluk, hüzün, ilgi kaybı, uyku sorunları ve düşünce hızının yavaşlaması gibi semptomları içerir. Bu dönemler genellikle sosyal, iş ve aile yaşamını olumsuz etkileyebilir. Depresyonda ise hastada mutsuzluk, karamsarlık, umutsuzluk, özgüvende azalma, değersizlik hissetme, abartılı suçluluk veya pişmanlık duyguları, eskiden zevk aldığı faaliyetlerden zevk alamama, iştahsızlık veya uykusuzluk gibi değişiklikler, ölüm ve intihar düşünceleri, bedeninde nedeni açıklanamayan ağrılar ortaya çıkabilir.
Toplumlara arası farklılık göstermemekte ve ortalama olarak %2-3 civarında görülmektedir. Erken kadın oranı eşittir ve ortalama başlangıç yaşı 20–25 arasındadır. Genetik etkenler ise azımsanmayacak orandadır ve ortalama olarak 2/3 oranında genetik nedenler sorumlu tutulmaktadır.
Tedavi
Bipolar bozuklukta tedavide ilaç kullanımı çok önemlidir. Durumun ilk on yılında kişi genellikle dört hastalık atağı geçirir. İlk on yıldan sonra hastalık atakları arasındaki olağan aralık kabaca bir ila iki yıldır. Eğer hastalık tedavi edilmezse tipik bir mani dönemi aylarca sürebilir. Tedavi edilmeyen depresyon aşaması en az altı ay sürer. Birçok kişi hastalık dönemlerinden sonra doğal ruh hallerine geri döner. Bazı insanlar depresyon veya duygusal durgunluk yaşarlar. Bazı hastalar hastalık semptomları arasında herhangi bir duraklama yaşamazken, diğerleri bunu yaşayabilir. Bununla birlikte, hastalığın ilk yıllarında hastalık dönemleri arasındaki süre uzun olsa da, genellikle durum böyle değildir.
Lityum
Lityum, kimyasal elementler arasında bulunan bir alkali metaldir ve periyodik tablonun üçüncü elementidir. Lityumun sembolü “Li” ve atom numarası 3’tür.
En katı element ve bir metal olmasına rağmen, bıçakla kesilecek kadar yumuşaktır.
Kütle bakımından en hafif metal olması dolayısıyla suda yüzebilir.
Lityum yangınlarının söndürülmesi oldukça zordur. Su, lityum ile reaksiyona gireceği ve yangını daha da körükleyeceği için, yangın sırasında suyu kullanmak mümkün değildir. Tozlu yangın söndürücü gereklidir.
Lityum yandığında, parlak kırmızı bir alev çıkarır.
En hafif metal olması sayesinde, hem güçlü hem de hafif alaşımlar oluşturmak için alüminyum ve bakır gibi metaller ile birlikte kullanılabilir.
Lityumun Bipolar Bozukluk Tedavisindeki Rolü
Lityum, bipolar bozukluğun tedavisinde yaygın olarak kullanılan bir ilaçtır. 1949 yılında Avustralyalı psikiyatrist John Cade, lityumun manik depresyon (bipolar bozukluk) semptomlarını hafiflettiğini keşfetti. Bu keşif, lityumun ruh halini düzelten bir etkisi olduğunu ilk defa gösterdi. manik dönemlerin şiddetini azaltma konusunda etkili olduğu kanıtlanmıştır. Lityumun nasıl çalıştığı tam olarak anlaşılmamıştır, ancak şunlar bilinmektedir:
- Lityum, nörotransmitterler olarak adlandırılan kimyasal maddelerin aktivitesini etkileyebilir. Bu, ruh halinin düzenlenmesine yardımcı olabilir.
- Lityum, sinir hücrelerinin etkileşimini düzenleyebilir ve maniakal dönemlerin şiddetini azaltabilir.
- Lityumun, bipolar bozukluğun depresif dönemlerini önlemeye yardımcı olduğuna dair bazı kanıtlar vardır.
Lityum tedavisi, düzenli kan testleri ve doktorun sürekli gözetimi gerektirir, çünkü vücutta belirli bir seviyede tutulması önemlidir. Normal lityum seviyeleri hakkında genel bir referans aralığı vermek gerekirse, kan plazmasında (kanın sıvı kısmı) normal lityum konsantrasyonları genellikle 0.6 ile 1.2 miligram (mg) per litre (L) arasında olabilir. Ancak, bu değerler laboratuvarın kullanmış olduğu test metotlarına ve standartlara göre değişebilir.
Bipolar bozukluk tedavisi için kullanılan lityum ilacının terapötik seviyeleri, tipik olarak kan lityum seviyelerinin biraz üzerinde (genellikle 0.8 ile 1.2 mg/L arasında) olması gerekebilir. Ancak, bu değerler hastanın sağlık durumu ve yanıtına göre değişebilir. Yan etkileri de olabilir, bu nedenle bu ilacı kullanan bireyler düzenli olarak doktorlarına danışmalıdır. İhtiyacınız olan ilaç miktarı kişiden kişiye değişir. Dozunuz şunlara bağlı olabilir:Yaşınız,genel sağlığınız,aldığınız diğer ilaçlar vb.
Lityumun Avantajları ve Dezavantajları
Lityumun bipolar bozukluk tedavisinde kullanılmasının bazı avantajları vardır. İyi bir şekilde kullanıldığında, ruh halinin dengeleyicisi olarak etkili olabilir ve manik dönemlerin şiddetini azaltabilir. Ayrıca, bipolar bozukluklu kişilere yaşam kalitesi ve istikrar kazandırabilir.
Ancak, lityumun bazı dezavantajları da vardır. Uzun vadeli kullanımı bazı böbrek ve tiroid sorunlarına yol açabilir. Ayrıca, yan etkiler arasında el titremeleri ve kilo değişiklikleri de bulunabilir. Bu nedenle, lityum tedavisi sırasında düzenli izleme ve doktor tavsiyelerine uymak önemlidir.
Lityumun tıbbi kullanımı, bipolar bozukluk tedavisindeki etkinliği nedeniyle önemli bir ilerleme olarak kabul edilirken, yan etkileri ve dozajı hassas bir konu olmuştur. Bu nedenle, lityum tedavisi, uzman hekimler tarafından dikkatli bir şekilde yönlendirilmelidir.
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). American Psychiatric Pub.
- World Health Organization. (1992). The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders: Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines.
Ducksters. Chemistry For Kids: Elements – Lithium. Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Ducksters | Arşiv Bağlantısı
